مباحث خیارات - جلسه 080 - 97/11/14

پایگاه اطلاع رسانی دفتر مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی

صفحه کاربران ویژه - خروج
مرتب سازی بر اساس
 

مباحث خیارات - جلسه 080 - 97/11/14

بحث در این است که آیا در عقد متعه میراث وجود دارد یا نه. اگر میراثی در کار نباشد اگر شرط کنند آیا میراث به وجود می آید و یا اگر میراثی وجود دارد اگر شرط کنند بین زوجین میراثی وجود نداشته باشد این شرط صحیح است؟

موضوع: شرایط شروط ضمن عقد

بحث در این است که آیا در عقد متعه میراث وجود دارد یا نه. اگر میراثی در کار نباشد اگر شرط کنند آیا میراث به وجود می آید و یا اگر میراثی وجود دارد اگر شرط کنند بین زوجین میراثی وجود نداشته باشد این شرط صحیح است؟

این اقوال چهارگانه را خواندیم و به بررسی روایات رسیدیم و در جلسه ی گذشته به تعدادی از این روایات اشاره کردیم و اکنون ما بقی آنها را بررسی می کنیم:

عَنْ أَحْمَدَ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ وَ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ عُرْوَةَ عَنْ عَبْدِ الْحَمِيدِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع‌ فِي الْمُتْعَةِ لَيْسَتْ‌ مِنَ‌ الْأَرْبَعِ‌ (از آن چهار تا زوجه ی دائمه نمی باشد.) لِأَنَّهَا لَا تُطَلَّقُ وَ لَا تَرِثُ وَ إِنَّمَا هِيَ مُسْتَأْجَرَةٌ.[1]

عبارت این حدیث بسیار گویا است زیرا امام علیه السلام می فرماید که در ذات متعه عدم الارث و عدم الطلاق وجود دارد و نمی توان در آن شرط طلاق و یا ارث نمود.

عَنْ صَفْوَانَ عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ عَنْ عُمَرَ بْنِ حَنْظَلَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع‌ فِي حَدِيثٍ فِي الْمُتْعَةِ قَالَ وَ لَيْسَ بَيْنَهُمَا مِيرَاثٌ.[2]

مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَى بْنِ بَكْرٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع فِي حَدِيثٍ قَالَ: وَ لَا مِيرَاثَ بَيْنَهُمَا فِي الْمُتْعَةِ إِذَا مَاتَ وَاحِدٌ مِنْهُمَا فِي ذَلِكَ الْأَجَلِ.[3]

در این روایت تصریح شده است که اگر یکی از زوجین در عقد متعه قبل از پایان یافتن اجل فوت کند ارثی در کار نیست.

عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ بَشِيرٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ جَمِيلِ بْنِ صَالِحٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَمْرٍو قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الْمُتْعَةِ فَقَالَ حَلَالٌ لَكَ مِنَ اللَّهِ وَ مِنْ رَسُولِهِ قُلْتُ فَمَا حَدُّهَا قَالَ مِنْ حُدُودِهَا أَنْ لَا تَرِثَهَا وَ لَا تَرِثَكَ الْحَدِيثَ.[4]

این روایت نیز به ماهیّت متعه اشاره می کند که در آن ارث وجود ندارد.

مرحوم صاحب جواهر در این مورد می فرماید: تدل علیه نصوص معتبرة التي يمكن دعوى تواترها.[5]

بنا بر این دلیل بر عدم ارث دلیلی قوی محسوب می شود.

علاوه این یازده روایت آیات ارث نیز از متعه منصرف است و فلسفه ی ارث نیز از آن منصرف می باشد و بر این مطلب ادعای اجماع نیز شده است.

دلیل وجود ارث در عقد متعه:

دلیل اول: این گروه به ظواهر آیات تمسک کرده اند مثلا در سوره ی مؤمنون می خوانیم: ﴿وَ الَّذِينَ هُمْ لِفُرُوجِهِمْ حَافِظُونَ﴾[6] ﴿إِلَّا عَلَى‌ أَزْوَا جِهِمْ أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُمْ فَإِنَّهُمْ‌ غَيْرُ مَلُومِين﴾[7]

در این آیه دو استثناء وجود دارد که یکی ازواج است و دیگر «ما ملکت ایمانهم». متعه داخل در دومی نیست بنا بر این چاره ای نمی ماند مگر اینکه بگوییم داخل در اولی است بنا بر این عنوان زوجه بر آن صدق می کند و اطلاقات آیات ارث زوجه، زوجه ی منقطعه را نیز شامل می شود.

نقول: ما اطلاق آیات را به وسیله ی خبر واحد معتبر تخصیص می زنیم چه رسد به بحث ما که یازده روایت بر عدم ارث دلالت می کند.

مثلا قرآن در مورد اطعمه ی محرمه می فرماید: ﴿قُلْ لا أَجِدُ في‌ ما أُوحِيَ إِلَيَّ مُحَرَّماً عَلى‌ طاعِمٍ يَطْعَمُهُ إِلاَّ أَنْ يَكُونَ مَيْتَةً أَوْ دَماً مَسْفُوحاً أَوْ لَحْمَ خِنزير﴾[8] این در حالی است که در روایات بیش از ده مورد یا بیشتر ذکر شده است که اکل آنها نیز حرام است.

کسانی هم که قائل هستند اطلاق آیات قرآن را نمی توانیم با خبر واحد تخصیص زد بزنیم در مورد روایات متضافره یا متواتره قائل هستند که می توان آیات قرآن را تخصیص زد.

حتی اگر عنوان زوجه در عقد متعه صدق کند ما آن را توسط روایات متضافره ای که ذکر کردیم تخصیص می زنیم.

صاحب جواهر در اینجا نکته ای را مطرح می کند که از گفتگوی بین مؤمن الطاق و ابو حنیفه شکل گرفت به دست می آید: فإن‌ أبا حنيفة قال لمؤمن الطاق في مباحثته له: « آية الميراث تنطق بنسخ المتعة (زیرا جزء مسلمات بود که در عقد متعه ارث وجود ندارد. از این رو ابو حنیفه این نکته را که شیعه به آن معتقد است گرفت و آن را دلیل بر نسخ عقد متعه دانست زیرا آیه ی ارث می گوید زوجه ارث می برد بنا بر این چون شیعه در عقد موقت قائل است که زوجه ارث نمی برد پس متعه باید منسوخ شده باشد.) فقال له مؤمن الطاق: قد ثبت النكاح بغير ميراث (مواردی هست که نکاح دائم وجود دارد ولی ارثی در کار نیست) ، فقال أبو حنيفة من أين قلت ذاك؟ فقال: لو أن رجلا من المسلمين تزوج بامرأة من أهل الكتاب (اهل سنت ازدواج دائم با اهل کتاب را جایز می دانند. در شیعه بعضا قائل شده اند که این ازدواج صحیح نیست ولی بنا بر تحقیقی که ما کردیم اشکالی در این ازدواج نیست. البته زوج اگر اهل کتاب باشد و زوجه مسلمان، ازدواج آن دو با هم صحیح نیست) ثم تُوُفّي عنها (مرد مسلمان از دنیا رفت) ما تقول فيه؟ قال: لا ترث منه (زیرا با وجود وارث مسلمان، ارث به وارث کافر نمی رسد) فقال: قد ثبت النكاح بغير ميراث (در واقع مؤمن الطاق می گوید که ظاهر آیات قرآن را می توانیم تخصیص بزنیم. یکی از این موارد، ازدواج دائم یک مسلمان با اهل کتاب است. حال که به آیه تخصیص وارد شد اشکالی ندارد که تخصیص دیگری که متعه هست نیز به آیات ارث وارد کنیم).[9]

دلیل دوم: تمسک به دو روایت صحیحه

مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي نَصْرٍ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ الرِّضَا ع قَالَ: تَزْوِيجُ الْمُتْعَةِ نِكَاحٌ بِمِيرَاثٍ وَ نِكَاحٌ بِغَيْرِ مِيرَاثٍ (هم می تواند در آن میراث باشد و هم نباشد.) إِنِ اشْتَرَطَتْ كَانَ وَ إِنْ لَمْ تَشْتَرِطْ لَمْ يَكُنْ (بنا بر این اگر شرط میراث کنند باید مطابق آن عمل کنند).[10]

مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ ابْنِ بُكَيْرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع يَقُولُ‌ فِي الرَّجُلِ يَتَزَوَّجُ الْمَرْأَةَ مُتْعَةً إِنَّهُمَا يَتَوَارَثَانِ إِذَا لَمْ يَشْتَرِطَا وَ إِنَّمَا الشَّرْطُ بَعْدَ النِّكَاحِ.[11]

بنا بر این در طبیعت متعه ارث بردن خوابیده است مگر اینکه شرط کنند ارث نبرند. (بر خلاف روایت قبل که می فرمود: در طبیعت متعه ارث نیست مگر اینکه شرط ارث کنند.)

عبارت وَ إِنَّمَا الشَّرْطُ بَعْدَ النِّكَاحِ عبارت مبهمی است که معنای آن نیز برای ما روشن نیست زیرا بعد از نکاح اگر شرطی کنند لازم العمل نیست.

استدلال به این دو حدیث چهار پاسخ دارد که ان شاء الله در جلسه ی آینده به آن خواهیم پرداخت.


پی نوشت:
                 
    
تاریخ انتشار: « 1397/11/11 »
فهرست نظرات
*متن
*کد امنیتی http://makarem.ir
تعداد بازدیدکنندگان : 2441