کتاب امر به معروف و نهی از منکر - جلسه 052 - 99/08/19

پایگاه اطلاع رسانی دفتر مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی

صفحه کاربران ویژه - خروج
مرتب سازی بر اساس
 

کتاب امر به معروف و نهی از منکر - جلسه 052 - 99/08/19

از امام زمان (عج) روایت است که می فرماید: فَمَا أُرْغِمَ‌ أَنْفُ‌ الشَّيْطَانِ‌ بِشَيْ‌ءٍ مِثْلِ الصَّلَاةِ فَصَلِّهَا وَ أَرْغِمْ‌ أَنْفَ‌ الشَّيْطَان‌[1] یعنی هیچ چیز مانند نماز، بینی شیطان را به خاک نمی مالد (یعنی او را تسلیم و بیچاره می کند) شما هم نماز را به خوبی به جا آورید تا بینی او به خاک مالیده شود

بحث اخلاقی:

از امام زمان (عج) روایت است که می فرماید: فَمَا أُرْغِمَ‌ أَنْفُ‌ الشَّيْطَانِ‌ بِشَيْ‌ءٍ مِثْلِ الصَّلَاةِ فَصَلِّهَا وَ أَرْغِمْ‌ أَنْفَ‌ الشَّيْطَان‌[1]
یعنی هیچ چیز مانند نماز، بینی شیطان را به خاک نمی مالد (یعنی او را تسلیم و بیچاره می کند) شما هم نماز را به خوبی به جا آورید تا بینی او به خاک مالیده شود.

نماز بیش از آنچه ما تصور می کنیم مهم می باشد. نماز مجموعه ای است که تمامی اصول و فروع دین را در بر دارد. در سوره ی حمد ابتدا سخن از توحید است، بعد سخن از معاد به میان می آید: ﴿مالِكِ‌ يَوْمِ‌ الدِّين‌﴾[2] سپس می گوییم: ﴿إِيَّاكَ‌ نَعْبُدُ وَ إِيَّاكَ‌ نَسْتَعين‌﴾[3] که به معنای ﴿وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلاَّ لِيَعْبُدُون﴾‌[4] است که همان هدف از خلقت می باشد. بعد از آن دعا می کنیم: ﴿اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقيم‌﴾[5]

هنگامی که نماز گزار نماز می خواند و می گوید: ﴿الْحَمْدُ لِلَّهِ‌ رَبِّ الْعالَمين‌﴾[6] باید توجه کند که خداوند «ربّ» برای تمامی عالمیان است. بعد که می گوید ﴿مالِكِ‌ يَوْمِ‌ الدِّين‌﴾[7] توجه نماید که روز قیامتی در کار است. بعد سراغ عبادت می رویم که همان ﴿إِيَّاكَ‌ نَعْبُدُ وَ إِيَّاكَ‌ نَسْتَعين﴾‌[8] و آخر آن هم دعا است.

در تشهد هم یک سری از اصول دین موجود است: ابتدا سخن از توحید است که می گوییم: أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ‌ لَا شَرِيكَ‌ لَهُ‌ و بعد شهادت به نبوت است: وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُه‌ بعد از آن دعا است: اللَّهُمَ‌ صَلِ‌ عَلَى‌ مُحَمَّدٍ وَ آلِ‌ مُحَمَّد.

هر جمله ای از نماز واقعا دارای یک مطلب است. اگر نماز به درستی درک شود بینی شیطان به خاک مالیده می شود. کسی که خودش را در سایه ی خدا قرار می دهد و می گوید: ﴿إِيَّاكَ‌ نَعْبُدُ وَ إِيَّاكَ‌ نَسْتَعين﴾‌[9] او در واقع همه چیزش را به خدا واگذار کرده و شیطان دیگر بر او مسلط نمی شود.
ولی مشکل در این است که نمازها با حضور قلب انجام نمی گیرد و مثلا گاه فرد، بین رکعت دو و سه و چهار شک می کند. این شکیات مربوط به کسانی است که حضور قلب کافی ندارند.

بنا بر این آنچه که باید خودمان بیاموزیم و به دیگران نیز تذکر دهیم این است که در نماز حضور قلب داشته باشیم. بعضی می گویند همین که هنگام گفتن الله اکبر دو دست را بلند می کنیم و به نزدیک گوش می رسانیم به این معنا است که همه چیز را پشت سر می گذاریم و فقط به خدا فکر می کنیم. چنین نمازی است که بینی شیطان را به خاک می مالد و چنین نمازی همانند نهری است که انسان شبانه روز پنج مرتبه خود را در آن شستشو می دهد و چنین نمازی ﴿تَنْهى‌ عَنِ‌ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْكَرِ﴾[10] است.
آنچه مهم است حضور قلب است و البته داشتن حضور قلب کار آسانی نیست و فکر انسان به راحتی به جای دیگر پرواز می کند. فکر انسان همانند پرنده ای است که به آسانی از این شاخه به آن شاخه می رود ولی حضور قلب با تمرین قابل دسترسی است.

چنین نمازی است که موجب تربیت انسان می شود و از آن در قرآن به ﴿وَ لَذِكْرُ اللَّهِ أَكْبَرُ﴾[11] تعبیر شده است و همچنین ستون دین محسوب می شود.
اگر انسان حضور قلب در نماز را حتی به مدت یک هفته رعایت کند آثار تربیتی آن را در زندگی خود احساس می کند.

بحث فقهی:

موضوع: فروعاتی از شرطیت تأثیر/ شرطیت تأثیر در امر و نهی/ امر به معروف و نهی از منکر

موضوع عام: امر به معروف و نهی از منکر

موضوع خاص: شرطیت تأثیر در امر و نهی

موضوع اخص: فروعاتی از شرطیت تأثیر

امام قدس سره در تحریر در مسأله ی شانزدهم می فرماید:

مسألة 16 - لو علم أن نهيه مثلا مؤثر في ترك المحرم المعلوم تفصيلا وارتكابه مكانه بعض أطراف المعلوم بالاجمال فالظاهر وجوبه إلا مع كون المعلوم بالاجمال من الأهمية بمثابة ما تقدم دون المعلوم بالتفصيل فلا يجوز، فهل مطلق الأهمية يوجب الوجوب؟ فيه إشكال.[12]

امام قدس سره سه فرع در این مسأله بیان می کند:

فرع اول: یک ظرف شراب داریم که یقینا و بالتفصیل می دانیم شراب است. در کنار آن دو ظرف دیگر هم که از باب شبهه ی محصوره است و یکی از آنها شراب است وجود دارد. حال می دانیم اگر فرد را از نوشیدن شراب قطعی نهی کنیم او یکی از اطراف علم اجمالی را مرتکب می شود.

این مسأله از باب مسأله ی اهم و مهم است که باید اهم که شراب قطعی هست را ترک کند و مهم که یکی از دو طرف انائین مشتبهین است را مرتکب شود. دلیل این مسأله همان تقلیل معصیت است که در سابق گفتیم که از باب قاعده ی میسور واجب است. (قاعده ی میسور هم کمیت را شامل می شود و هم کیفیت را و این مورد از باب کیفیت است.)

فرع دوم: معلوم بالاجمال بسیار مهم است مثلا سخن از خون ریختن خون مسلمان است یعنی اگر از شراب نهی کنیم او یکی از دو نفر که خون یکی لا بعینه مباح نیست را می کشد. در اینجا دومی که معلوم بالاجمال باشد اهم است. در اینجا نهی از منکر جایز نیست.

فرع سوم: علم اجمالی از باب خون مسلمان نباشد مثلا معلوم بالتفصیل نبیذ است ولی معلوم بالاجمال شراب می باشد در اینجا اگر او را از نبیذ نهی کنیم او احد الانائین که یکی شراب است را می نوشد. امام در اینجا در وجوب نهی از منکر اشکال می کند.

نقول: این هم از باب اهم و مهم است. احد الانائین که یکی شراب است اهم است و در نتیجه نهی از منکر جایز نیست.

البته مخفی نماند که امام قدس سره در سابق در مشابه این مسأله بعد از عبارت «فیه اشکال» اضافه می فرمود: «بل لا یبعد» ولی اینجا آن را اضافه نکرده است.

مسألة 17 - لو احتمل التأثير واحتمل تأثير الخلاف فالظاهر عدم الوجوب.[13]

مثلا اگر کسی را نهی از منکر کنیم احتمال می دهیم نهی از منکر واقع شود و این احتمال هم می دهیم که فرد لجاجت به خرج دهد و بیشتر آلوده گردد. امام قدس سره قائل است که ظاهر عدم وجوب نهی از منکر است.

دلیل آن این است که هر دو احتمال مساوی است یعنی هم احتمال تأثیر می دهیم و هم احتمال تأثیر ضد.

مسألة 18 - لو احتمل التأثير في تأخير وقوع المنكر وتعويقه فإن احتمل عدم تمكنه في الآتية من ارتكابه وجب، وإلا فالأحوط ذلك، بل لا يبعد وجوبه.[14]

اگر کسی را نهی از منکر کنیم و بگوییم که این گناه را انجام ندهد، او امروز آن را انجام نمی دهد ولی فردا آن را مرتکب می شود در اینجا دو صورت است: اگر این تأخیر اتفاق بیفتد شاید از باب اینکه ستون تا ستون فرج است او بعدا هم آن را مرتکب نشود در اینجا نهی از منکر واجب است. در غیر این صورت اگر به گونه ای باشد که اگر امروز ترک نکند فردا مرتکب می شود. در اینجا امام قدس سره قائل است که احتیاط در نهی از منکر است بلکه بعید نیست واجب باشد.

نقول: آیا صرف تعویق مطلوب شارع است؟ این مسأله قابل تأمل است. مثلا اگر کسی امروز شراب ننوشد ولی فردا بنوشد این آیا از باب قاعده ی میسور است؟ بله اگر تأخیر بیندازد این احتمال هست که کلا منصرف شود در آن بحثی نیست که نهی از منکر واجب است ولی اگر این احتمال نیست وجب نهی، محل تأمل می باشد.


پی نوشت:
                      
    
تاریخ انتشار: « 1399/08/17 »
فهرست نظرات
*متن
*کد امنیتی http://makarem.ir
تعداد بازدیدکنندگان : 8067